Türkiye’de İnternet 30 yaşında

Bilgisayarların keşfi ve kullanımının artmasıyla birlikte günümüz internetinin öncüsü olan ARPANET’in  ortaya çıkmasında etkili olan iki temel teori bulunmaktadır. Bunlar galaktik ağ kavramı ve paket  anahtarlamalı ağ teorisidir. 

 

Galaktik Ağ (Intergalactic Computer Network) 

 

 

Massachusetts Institute of Technology (MIT)’de sıradışı bir araştırmacı olup Fizik, Matematik ve  Psikoloji alanında 3 ayrı lisans diplomasına sahip olan Joseph Carl Robnett Licklider tarafından  Galaktik Ağ (Intergalactic Computer Network) kavramı 1962-1964 yılları arasında bir dizi makale  olarak yayınlanmıştır. Buna göre Licklider dünyadaki herkesin bilgiye ve programlara hızlı bir şekilde  erişebileceği küresel olarak birbirine bağlı bir bilgisayar ağı hayal ediyordu. Kendisininde görev  yaptığı ARPA (Advanced Research Projects Agency) projesinde bu hayal gerçeğe dönüştü. 

 

Paket Anahtarlama  

 

 

İnterneti ortaya çıkaracak diğer önemli teorilerden biri olan paket anahtarlama teorisi Massachusetts  Institute of Technology (MIT)’de araştırmacı olarak görev yapan Leonard Kleinrock tarafından  1961’de doktora tezinde işlenip, yayınlanmıştır. Paket anahtarlama teorisine göre bir kaynaktan  alıcıya gönderilen mesaj ya da veri numaralandırılarak küçük boyutlarda paketlere bölünür, her bir 
paket farklı yollardan alıcıya ulaştırılır, alıcı paketleri numarasına göre sıralayarak doğru veriyi, mesajı  elde eder. 

 

Amerikan ordusunun teknolojik ihtiyaçlarını geliştirmek için kurulan ARPA (Advanced Research  Projects Agency)’da internetin başlangıcı olacak ARPANET projesi başlatılmıştır. 1969 yılında ilk mesaj  Kaliforniya Üniversitesinde Stanford Araştırma enstitüsüne gönderilerek ilk host to host bağlantı  kurulmuştur. Daha sonra bu bağlantıya Santa Barbara ve Utah üniversitesinin katılmasıyla dört  bilgisayar ile ARPANET ağı oluşturulmuştur. Zamanla bu ağa diğer üniversite, araştırma kurumları ve  devlet kurumlarının bağlanmasıyla network büyümüştür.  

 

 

 

1972’de TCP/IP protokolü geliştirilerek 1983’te tüm dünyada TCP/IP protokolüne geçilmiştir.  1980’li yıllarda DNS (Domain Name System) sistemi geliştirilmiştir. 

 

İnternete bağlı kurumların artmasıyla birlikte trafiği yönlendiren cihazların algoritmaları geliştirilmiş  ve yeni protokoller keşfedilmiştir. IGP (Interior Gateway Protocol), EGP (Exterior Gateway Protocol) 1990 sonrası BGP (Border Gateway Protocol) protokolleri geliştirilmiştir. 

 

1969 da ilk RFC(Request for Comments)’nin yazılmasından sonra her protocol geliştirmesiyle birlikte  RFC’lerin sayısı artmış 2022 yılı itibariyle 9000 den fazla RFC yazılmıştır. 

 

1989 yılında CERN (Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi)’de çalışan Tim Berners-Lee bilgi paylaşımını  oldukça kolaylaştıracak World Wide Web (www)’I keşfetmiştir.

 

 

Ertesi yıl Tim Berners-Lee web üzerine çalışmaya devam ederek ilk web sunucusunu ve ilk browserı  CERN’de kurmuştur. İlk web sitesi olan http://info.cern.ch/hypertext/WWW/TheProject.html CERN’de hizmet vermeye başlamış olup hala aktif olarak erişilebilir durumdadır. 

 

Türkiye’de ilk İnternet bağlantısı 

 

1986 yılında Ege Üniversitesi’nin öncülüğünde kurulan TÜVAKA (Türkiye Üniversiteler ve Araştırma  Kurumları Ağı) ağı Türkiye’de ilk geniş tabanlı akademik ağıdır. 1987 yılında bu ağa Avrupa’dan EARN  (Eurepean Academic and Research Network –Avrupa Akademik Araştırma Ağı) ve BITNET (Because  It’s Time Network) ağı dâhil olmuştur. Ilerleyen yıllarda TÜVAKA ağının hat kapasitesinin yetersiz  olması ve teknolojik ilerlemenin geride kalmasıyla ODTÜ ve TÜBİTAK’ın ortak çalışmaları ile Türkiye içinde internet bağlantısını sağlamak ve yaymak amacıyla TR-NET projesi başlatılmıştır.  

 

 

Bu çerçevede ilk deneysel bağlantı 1992 yılının Ekim ayında X.25 üzerinden Hollanda'ya yapılmış;  PTT'ye 1992 yılında yapılan başvurunun sonuçlanmasını takiben, 12 Nisan 1993'de de 64 Kbps  kapasiteli kiralık hat ile, ODTÜ Bilgi İşlem Daire Başkanlığı sistem salonundaki yönlendiriciler  kullanılarak, ABD'de NSFNet (National Science Foundation Network)'e TCP/IP protokolu üzerinden  Türkiye’nin ilk Internet bağlantısı gerçekleştirilmiştir. 

 

Daha sonraki yıllar içerisinde Bilkent, Boğaziçi,Ege ve İstanbul Teknik Üniversiteleri ODTÜ-NSFNet  bağlantısı üzerinden ilk internet bağlantılarını gerçekletirmişlerdir. Bu bağlantı 1996 yılına kadar  Türkiye tek internet çıkışı olmuştur. Üniversiteler ve kamu kuruluşları bu bağlantı üzerinden  İnternete erişim sağlamıştır.

 

 

1996’da YÖK ile TÜBİTAK arasında imzalanan protokol ile üniversitelerin yurtiçi ve yurtdışı bilgisayar  bağlantıları ile ilgili hizmetlerin sağlanması TÜBİTAK’a devredilmiştir. Aynı yıl bu amaçla ULAKBİM  kurulmuş, TÜBİTAK TR-NET proje ekibinin ve TÜVAKA’nın işlevleri bu kuruma devredilmiştir. 

 

1997 yılında ULAKNET’in omurgası Turk Telekom üzerinde Ankara-İstanbul-İzmir olacak şekilde 34  Mbps hızında çalışmaya başlamıştır. 

 

1997’de ULAKNET’in ilk ulusal bağlantısı Ege Üniversitesi ile yapıldı, sırasıyla Muğla Üniversitesi,  ODTÜ, Bilkent Üniversitesi ve TÜBİTAK Başkanlık da bu bağlantılara dahil oldu. 1997 yılının sonuna  gelindiğinde ULAKNET’e bağlı uç sayısı 64 olmuştur. 1998 yılının sonuna gelindiğinde ULAKNET  toplam 92 noktadan 58 üniversiteyi birbirine bağlar duruma gelmiş ve yurtdışı bağlantılar toplam  kapasitesi 2.5 Mbps’e ulaşmıştır. 

 

11 Ağustos 1999 yılında gerçekleşen güneş tutulması Fırat Üniversitesi ile yapılan bir çalışma ile  Internet üzerinden canlı olarak yayınlandı ve 2000 eş zamanlı kullanıcı yayımı takip etti.  

 

17 Ağustos 1999 tarihinde Marmara bölgesinde yaşanmış olan deprem felaketi sonrasında ULAKBİM  bünyesinde başlatılan bir çalışma ile İnternet ortamında "Deprem Haberleşme Panosu"  oluşturulmuştur. Deprem bölgelerinden (vilayetler, hastaneler, kriz masaları) gelen bilgilerin  derlenerek oluşturulan veri tabanları Internet'e açılmış, bilgi girişi ve sorgulama servislerinin  yaygınlaştırılması sağlanmıştır. Siteden 1.700.000'in üzerinde ziyaretçi bilgi almıştır. Yürütülen bu  çalışmanın yanı sıra kurulan web sitesi içerisinde yardımda bulunmak isteyenlerle ihtiyaç sahiplerinin  buluşturulması amacıyla gelen bilgiler sürekli güncellenmiş, yasal yardım kampanyaları duyurulmuş  ve depreme ilişkin yararlı bilgiler sunulmuştur. 

 

1993 yılında Türkiye’nin ilk web siteleri olarak ODTÜ ve Bilkent Üniversitesi web siteleri oldu.

 

 

 

1995 yılında ilk defa OSYM sınav sonuçları ve seçim sonuçları internet üzerinden açıklandı. 

 

1997 yılının sonlarına doğru Türkiye’de internet servis sağlayıcılar üzerinden internet servisi alan ve  ticari şirket sayısı 10.000’e internete bağlı bilgisayar sayısı 30.000’e ulaştı. 

 

2003’te wikipedia Türkçe versiyonu hizmet vermeye başlamıştır. 

 

2000 yılından sonra birçok özel İnternet sağlayıcıları hizmet vermeye başlamış daha sonra ise bu sayı  piyasa koşulları ile birlikte azalmıştır.

 

En çok bilinen ISP olarak Turk Telekom, E-kolay, İxir, Superonline, Turk.net, Turkport, Doruknet ve  Koçnet daha küçük ve fazla bilinmeyen ISP olarak da bnet, adanet, marketweb, anet (önceki adıyla  aidata), gediknet (raksnet), antnet ve yimpasnet sayılabilir. 

 

Kaynaklar 

 

https://hyperhall.org/licklider 
https://flair.co/blogs/news/part-ii-leonard-kleinrock-iot-flair-interview 
https://theconversation.com/how-the-internet-was-born-from-the-arpanet-to-the-internet-68072 https://blog.metu.edu.tr/kursat/2015/02/01/turkiyede-internet-dunu-bugunu-yarini-1996-bolum-3/ http://www.internetarsivi.metu.edu.tr/belge.php# 
https://ulakbim.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/ulaknet-tarihcesi 

 

Türkiye’de İnternet, Erkan Saka, Türkiye’de Kitle İletişimi Dün-Bugün-Yarın 
http://web.archive.org/web/19990422170039/http://www.osym.gov.tr/sonuclar/index.html